Zimowy widok miasteczka Hallein na rzeką Salzach © TVB Hallein, Stefan Zenzmaier
W ciągu 18 lat spędzonych w Hallein miał dostatecznie dużo czasu, by oprócz prac kancelaryjnych, prowadzić intensywną działalność kompozytorską. W tym czasie powstało wiele dzieł sakralnych Grubera oraz utworów świeckich dla miasta. Jego kompozycje grane były także poza Hallein, a on sam wielokrotnie uczestniczył w wydarzeniach muzycznych poza miejscem swojego zamieszkania.
Hallein w czasach Franza Xavera Grubera
Czasy i warunki życia w Hallein nie były łatwe. Miasto było wtedy drugim co do wielkości w salzburskiej prowincji i liczyło 3,5 tysiąca mieszkańców. Kwitnące za czasów panowania książąt arcybiskupów wydobycie i handel solą straciły na znaczeniu. Habsburgowie przykładali większą wagę do eksploatacji „białego złota” w innych częściach monarchii – w Hall w Tirolu, w Aussee i Hallstsatt. Zatrudnienie tracili masowo górnicy i pracownicy salin, ale zmiany te odczuły niezmiernie dotkliwie także wszystkie inne dziedziny gospodarki związane z produkcją soli. Na rynku pracy zapanował kryzys. Bezrobocie dotknęło na przykład lokalnych bednarzy, ponieważ sól zaczęto transportować w tańszych i poręczniejszych workach z juty. Spadek transportowanego towaru z 20 na 7 tysięcy ton rocznie dał się we znaki także flisakom. Budowa kolei i przyłączenie Hallein do głównej sieci kolejowej w 1871 roku pociągnęły za sobą całkowity upadek żeglugi handlowej po rzece Salzach.
Wszystkim zainteresowanym historią i kulturą Celtów zamieszkujących niegdyś tereny Hallein, żeglugą handlową i historią państwa kościelnego polecamy odwiedziny w Muzeum Celtyckie. Na górze Dürrnberg znajduje się historyczna kopalnia soli „Salzwelten Hallein“. Była to pierwsza kopalnia soli na świecie, którą udostępniono zwiedzającym jako atrakcję turystyczną.
Widok na miasteczko Hallein, rzekę Salzach i wyspę Pernerinsel z wysokości góry Barmstein © TVB Hallein
Życie dla muzyki
Gruber, dyrygent chóru kościelnego w Hallein, nie dysponował zbyt dużymi środkami pieniężnymi ani nie otrzymywał specjalnych subwencji, ale, co się tyczy muzyki, na nią zawsze znajdował finanse i sposoby. Odległości między miejscowościami były duże , a ich pokonywanie uciążliwe. Dyliżansów pocztowych kursowało niewiele, a i te były zbyt drogie. Z zachowanych listów wiemy, że Franz Xaver Gruber regularnie pokonywał pieszo 13 km trasy do Salzburga lub Maria Plain, żeby uczestniczyć w wydarzeniach muzycznych. Udowodnionym jest też, że w Hallein złożył mu wizytę jego przyjaciel, Joseph Mohr. Wędrówka z Wagrain do Hallein zajmowała cały dzień, ale takie wyprawy były dawniej na porządku dziennym. Niewykluczone też, że Mohr przyjechał dyliżansem pocztowym.
Portret Franza Xavera Grubera i aktor w rolu Grubera z oryginalną gitarą © SalzburgerLand Tourismus
W roku 1841, przy porodzie ostatniego dziecka, zmarła druga żona Franza Xavera Grubera, Maria Breitfuß i nowo narodzone niemowlę. Rok później kompozytor zawarł trzeci związek małżeński z przyjaciółką swojej żony, wdową Kathariną Rieser z Böckstein.
Synowie Grubera poszli w muzyczne ślady ojca. Starszy, Franz (*1826), założył w 1847 roku koło pieśniarskie, a w 1849 roku istniejący do dzisiaj związek pieśniarski, Halleiner Liedertafel. Drugi syn, Felix (*1940), przejął po ojcu kierownictwo artystyczne chóru w Hallein. W tym mieście, 30 grudnia 1854 roku, Franz Xaver Gruber spisał dokument zatytułowany „Authentische Veranlassung zur Composition des Weihnachtsliedes“ („Autentyczny powód powstania kompozycji kolędy”). Wyjaśnia w nim jasno kwestię autorstwa i pochodzenie słów oraz melodii „Cichej nocy“, usuwając tym samym wszystkie mijające się z prawdą przypuszczenia, że kolęda pochodzi z Zillertalu czy też, że jej kompozytorem jest Michael Haydn.
Franz Xaver Gruber zmarł w Hallein w 1863 r. W momencie śmierci był człowiekiem dobrze sytuowanym i powszechnie szanowanym.
Śladami „Cichej nocy“ w Hallein:
- Naprzeciw kościoła parafialnego w Hallein leży Muzeum Cichej Nocy, które po gruntownej przebudowie otworzyło swoje podwoje w 2018 roku. Obejrzymy tu wiele dokumentów związanych z kolędą, gitarę Josepha Mohra oraz meble i przedmioty codziennego użytku z dawnego mieszkania Grubera. Do eksponatów muzealnych należą także rękopisy i dokument „Autentyczny powód“ pióra kompozytora. Franz Xaver Gruber zamieszkiwał budynek plebanii 28 lat.
- W okresie adwentu w rolę Franza Xavera Grubera wciela się aktor, który oprowadza gości po miasteczku. Spacery te noszą tytuł „Gruber osobiście“
- Tuż przed wejściem do muzeum znajduje się grób Grubera. Każdego roku 24 grudnia o godz. 17:00 do wspólnych „śpiewów u grobu kompozytora” zaprasza Halleiner Liedertafel.
- 25 listopada 2018 w kościele parafialnym po raz pierwszy zagrały nowe Organy Cichej Nocy.
Miejsce ostatniego spoczynku Franza Xavera Grubera w Hallein © Stadtgemeinde Hallein, Adi Aschauer
