Współczesne rzeźby przed domem rodzinnym F. X. Grubera w Hochburg-Ach © Franz Xaver Gruber Gemeinschaft
Był rok 1787, kiedy 25 listopada w Unterweitzberg 9 w pobliżu Hochburg-Ach przyszedł na świat piąty syn pary miejscowych tkaczy, Conrad Xaver Gruber. W pobliżu tej maleńkiej miejscowości płynie rzeka Salzach. Stanowiła ona w tamtych czasach ważną drogę transportową. Wcześniej spławiano nią drogocenną sól salzburskich arcybiskupów, teraz wytyczała granice dwóch państw. W 1779 roku, w wyniku wojny o sukcesję bawarską, Bawaria zmuszona została do oddania prowincji Innviertel Habsburgom. Dotychczas Hochburg podlegał pod administrację miasta Burghausen.
Rzeźby symbolizujące kontynenty na Szlaku Pokoju w Hochburg-Ach © Oberösterreich Tourismus GmbH
Rodzinna wieś Franza Xavera Grubera
Mały Franz – imię to Gruber przyjął po swoim ojcu chrzestnym – dorastał w czasach zawieruchy wojen napoleońskich. Przez nowe poprowadzenie granic rozerwane zostały istniejące od wieków związki i jednostki. Napoleon stał u przysłowiowego progu, a miał podejść jeszcze bliżej. W roku 1800 korpus armii francuskiej zajął Górną Austrię i okupował ją przez cały rok. Dopiero w marcu 1801 roku wycofał się z zajmowanych terenów. W księdze zgonów parafii Hochburg zanotowano liczne przypadki śmiertelne spowodowane znęcaniem się i agresywnymi, bezprawnymi ingerencjami. Kolejna okupacja francuska dotknęła Austrię i Bawarię już w 1805/06 roku. Miasto Burghausen cierpiało szczególnie pod okupacją francuską. Kiedy Napoleon I w 1809 roku wkroczył na czele swojej armii – 100 tysięcy żyłnierzy – do Burghausen i zatrzymał się tu na kilka dni, Franz Xaver Gruber zdążył już ukończyć swoją edukację i otrzymał pierwszą posadę nauczyciela w Arnsdorfie.
Dom w Hochburg-Ach, miejsce pamięci F.X. Grubera © Oberösterreich Tourismus GmbH, Stille Nacht
Nowe ścieżki życiowe
Rodzice Grubera, Josef i Anna, byli chłopami małorolnymi i tkaczami lnu. Domowe warsztaty tkackie były w tamtych czasach ważnym sposobem dodatkowego zarobkowania. Nędzne dochody rodziców sprawiały, że rodzina cierpiała niedostatek. W tym kontekście zrozumiałym jest, że Josef Gruber nie zgadzał się na żadne eksperymenty odnośnie edukacji syna. Franz Xaver miał, podobnie jak on, wyuczyć się poważanego zawodu tkacza. Jednak zdolności muzyczne chłopca nie umknęły uwadze nauczyciela, Andreasa Peterlechnera i księdza, Simona Doblera. Przede wszystkim Peterlechner wspierał swojego ucznia, gdzie i jak tylko mógł. Wreszcie niezwykły talent muzyczny syna mógł wreszcie poznać surowy ojciec, który ostatecznie dał pozwolenie na lekcje gry na organach u znanego dyrygenta chóru, Georga Hartdoblera w oddalonym o osiem kilometrów Burghausen. Hartobler był tak zachwycony osiemnastolatkiem, że przyjął go do siebie, dając mu zakwaterowanie i wyżywienia, i udzielając nieodpłatnie lekcji gry na organach. Już po trzech miesiącach nauki Franz Xaver Gruber był w stanie grać samodzielnie bas generalny. Grał także na skrzypcach i szkolił się w teorii muzyki. Ponadto już wtedy zaczął komponować.
Po otrzymaniu od ojca pozwolenia na dalsze kształcenie się na nauczyciela szkoły powszechnej, Franz Xaver wrócił po zdanym egzaminie w 1806 roku do rodzinnej wioski. Przepisowy rok praktyk zawodowych odbył w Hochburg u swojego nauczyciela i protektora, Peterlechnera.
„Grubahäusl” to w lokalnym dialekcie dom rodzinny Grubera © Salzburger Nachrichten, Christian Heugl
Śladami „Cichej nocy“ w Hochburg-Ach
- Znaczące przystanki życiowe, które odcisnęły piętno na karierze Franza Xavera Grubera, leżą w okolicach Hochburg: kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, gdzie każdego roku w trzeci weekend adwentu wystawiana jest sztuka „Poszukiwanie cichej nocy“ oraz karczma Stiftsgasthof, w której Gruber napisał czterogłosową pieśń weselną na cześć świadka swojego bierzmowania. Miejscowa szkoła nosi jego imię. Nie zachowały się niestety domy Grubera i Peterlechnera.
- Na miejscu rozebranego w 1927 roku domu urodzenia Grubera „Steinpointsölde” w dzielnicy Unterweitzberg postawiono przeniesioną z sąsiedniej gminy Gilgenberg niemal identyczną, liczącą ponad 200 lat drewnianą chałupę. Budynek rozebrano, a po przeniesieniu wiernie zrekonstruowano w centrum wioski. Mieszczące się w Domu Pamięci Grubera („Grubahäusl“) muzeum prezentuje życie i pracę ludności wiejskiej około 1800 roku. Wystawione eksponaty przypominają o rodzinie kompozytora. Najcenniejszym jest krosno, na którym młody Franz Xaver uczył się rzemiosła swego ojca. Kustosz, Hans Schwarzmayr oraz pracownicy muzeum oferują przewodnictwo po wystawie po uprzednim uzgodnieniu terminu.
- W roku 2012 wytyczony został dwukilometrowy Szlak Pokoju Franza Xavera Grubera, który wyjaśnia ważne przystanki życiowe wybitnego kompozytora, ale także pokojowe przesłanie śpiewanej na całym świecie kolędy. Punktem wyjścia i jednocześnie zakończeniem spaceru jest Dom Pamięci Grubera. Stąd wyruszamy na godzinną podróż „dookoła świata” przez wszystkie kontynenty. Tyrolski artysta, Hubert J. Flörl stworzył rzeźby, które symbolizują wszystkie kontynenty i niosą na swoich skrzydłach pokojowe przesłania i po jednej strofie „Cichej nocy”. Teren, na którym powstało pięć stacji Szlaku Pokoju, oddali do dyspozycji prywatni właściciele z Hochburg, którzy jednocześnie podjęli się pielęgnowania rabat kwiatowych.
Rzeźby symbolizujące kontynenty na Szlaku Pokoju upamiętniającym F.X. Grubera © Franz Xaver Gruber Gemeinschaft
