Salzburskie Stare Miasto, zimowa panorama z twierdzą, katedrą i rzeką Salzach © Tourismus Salzburg GmbH
Salzburg w duchu katolickiego oświecenia
Za panowania księcia arcybiskupa Hieronyma von Colloredo, sprawującego władzę od 1771 roku, zapanował w Salzburgu duch oświecenia. Ostatni rządzący arcybiskup salzburski zabronił prawie wszystkiego, co wiązało się do tej pory z doczesnymi przyjemnościami. Przeprowadził szerokie reformy kościoła oraz sektora kulturalnego i socjalnego. Za jego rządów zostały zabronione wystawne i służące rozrywce ceremonie, jak na przykład strzelanie do wiwatu z armat, ogniska świętojańskie, praktyki zaklinania pogody oraz stawianie szopek betlejemskich. W zamian za to postępowy duch przyciągał do Salzburga wybitnych naukowców, pisarzy i muzyków niemieckich. Dużym szacunkiem w oczach Colloredo cieszył się na przykład Michael Haydn, kompozytor muzyki sakralnej. W przeciwieństwie do tego W. A. Mozart opuścił Salzburg już w 1781 roku, po konflikcie ze swoim chlebodawcą, i przeniósł się do Wiednia. W 1800 roku książę arcybiskup uciekł z Salzburga, który jeszcze tego samego roku został zajęty przez wojska francuskie. W kolejnych latach miasto, będące niegdyś pełną świetności siedzibą książąt arcybiskupów, przeżyło upadek i stało się przechodzącym z rąk do rąk, zapomnianym i opuszczonym miastem prowincjonalnym.
Dzieciństwo i młodość Josepha Mohra w Salzburgu
Mimo niesprzyjających warunków rodzinnych i ciężkiej sytuacji politycznej i gospodarczej Joseph Mohr miał szczęcie: posiadał talent muzyczny. W wikariuszu katedralnym, Johannie Nepomuku Hiernle, znalazł wyrozumiałego protektora, który otoczył chłopca opieką i wspierał go, gdzie tylko było to możliwe. W klasach szkoły powszechnej, a następnie w Gimnazjum Akademickim Mohr należał do najpilniejszych uczniów. Jego zdolności muzyczne zapewniły mu w 1807 roku miejsce w chórze opactwa św. Piotra. W ten sposób piętnastolatek otrzymał świetne, praktyczne wykształcenie: każdego roku musiał wykonać 600 występów.
Wykształcenie teologiczne w królewsko-bawarskim wówczas liceum w Salzburgu zostało zakończone święceniami w katedrze salzburskiej 21 sierpnia 1815 roku. 16 marca 1819 spotkał go zaszczyt wygłoszenia w katedrze kazania postnego. To nieomylny dowód na jego nadzwyczajny talent retoryczny i wiedzę teologiczną.
Salzburski Jarmar Adwentowy (Salzburger Christkindlmarkt) Residenzplatz, w tle Nowa Rezydencja z wieżą kurantową © SalzburgerLand Tourismus, Gulliver Theis
Śladami „Cichej nocy“ w Salzburgu
- Wstęp do salzburskiej katedry z zabytkową chrzcielnicą jest bezpłatny. Salzburskie organy katedralne zostały przebudowane przez Carla Maurachera. Organmistrz z Zillertalu już w 1819 roku przywiózł kolędę „Cicha noc“ z Oberndorfu do swojego rodzinnego Fügen.
- Salzburscy arcybiskupi przez wieki odciskali piętno na swoim mieście-rezydencji i na rządzonym przez nich kraju. Kto chciałby udać się w poszukiwaniu śladów ich działalności, powinien zacząć od kompleksu muzealnego, DomQuartier, którego część stanowi salzburska katedra.
Otwarta w 2014 roku Dzielnica Katedralna (DomQuartier) odzwierciedla w wyjątkowy sposób znaczenie i władzę, jaką posiadali przez tysiąc lat arcybiskupi salzburscy. Dysponowali oni licznymi przywilejami, z których kilka zachowało się do dzisiaj. Salzburg był od 1648 roku suwerennym księstwem należącym do Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Posiadał w Europie tak wysoką pozycję, że nawet po nastaniu nowego porządku po wojnach napoleońskich, zachował rangę arcybiskupstwa. Dopiero w 1816 stał się częścią państwa Habsburgów. Przez otwarcie kompleksu muzealnego DomQuartier Salzburg po 200 latach przerwy przywrócono jedność kompleksu katedralnego i rezydencjalnego, włączając do nich klasztor benedyktynów pw. św. Piotra. Trasa historyczna przez barokowe wnętrza w centrum Starego Miasta uchodzi za jedyną tego formatu w Europie syntezę architektury, sztuk pięknych i muzyki. Na 15 tysiącach m² powierzchni wystawienniczej prezentuje 2000 cennych eksponatów i obejmuje reprezentacyjne komnaty rezydencjalne, galerię obrazów, muzeum katedralne ze skarbcem książęcym, a także zrekonstruowany gabinet dzieł sztuki i osobliwości, Długą Galerię, Muzeum Opactwa św. Piotra oraz wystawy specjalne.
- Salzburg określany jest mianem „Rzymu Północy“. Przed czterystu laty salzburscy książęta metropolici rozpoczęli zamieniać swoje miasto-rezydencję w barokowy klejnot po północnej stronie Alp. Wzorem dla planów urbanistycznych i architektury był pełen przepychu Rzym. I tak według włoskich wzorów i przy udziale włoskich architektów powstały w Salzburgu: wczesnobarokowa katedra, liczne kościoły, kaplice, klasztory i cmentarze. Wielość reprezentacyjnych budowli świeckich i sakralnych na małej przestrzeni oraz rozległe place Starego Miasta przypominają swoim założeniem Rzym. Arcybiskupi salzburscy położyli podwaliny pod miasto kościołów, jakim dzisiaj jest Salzburg, który od 1997 roku znajduje się jako urbanistyczny majstersztyk na liście Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
- W Salzburgu oferowane są spacery z przewodnikiem śladami kolędy „Cicha noc“, które prowadzą między innymi uliczką Steingasse, do katedry, seminarium duchownego przy Makartplatz, do klasztoru benedyktynów św. Piotra u stóp góry Mönchsberg oraz na Uniwersytet i do jego Wielkiej Auli. Tutaj w czasach Mohra mieściło się Gimnazjum Akademickie.
W Wielkiej Auli Uniwersyteckiej wystawiane są tradycyjnie jasełka © SalzburgerLand Tourismus / Salzburg, Kathrin Gollackner
- Kto chce odbyć spacer w poszukiwaniu śladów kolędy na własną rękę, powinien zacząć od uliczki Steingasse 31, gdzie wychowywał się Joseph Mohr. Trasa prowadzi w kierunku śródmieścia i zaraz za bramą miejską skręca w prawo na wąskie, strome schody, prowadzące do kościółka św. Jana na Imbergu, a dalej do klasztoru kapucynów. Drogą Stefana Zweiga możemy wędrować dalej, zakręcając na prawo, grzbietem góry Kapucynów do zameczku św. Franciszka. Na jego dziedzińcu, z dala od miejskiego gwaru, odbywa się od kilku lat maleńki, nastrojowy jarmark adwentowy i kulinarny. Jeśli droga nie jest zalodzona, można kontynuować spacer do Schallmoos, a następnie, zakręcając w lewo, przez Linzergasse. W przeciwnym wypadku wracamy drogą, którą przyszliśmy. Przy ulicy Linzergasse leży, nieco w ukryciu, cmentarz św. Sebastiana, gdzie pochowana jest przypuszczalnie matka Josepha Mohra. Trasa zakręca w prawo na Reitsamerplatz, biegnie przy kościele Trójcy Świętej i Domu Seminaryjnym, gdzie Mohr mieszkał w czasie nauk w seminarium duchownym. Przez plac Makarta i kładkę Makarta przechodzimy na lewobrzeżne Stare Miast. Tutaj przez jeden z pasaży dostajemy się z Getreidegasse na plac Uniwersytecki z kościołem kolegiackim. Kościół, który postawił Johann B. Fischer von Erlach, został konsekrowany w 1707 roku, a w czasie okupacji francuskiej demonstracyjne sprofanowany przez żołnierzy napoleońskich, którzy urządzili w nim magazyn na siano dla koni. Było to dokładnie w czasie, kiedy Mohr uczęszczał do pobliskiego Gimnazjum Akademickiego i śpiewał w chórze klasztoru św. Piotra. Droga prowadzi przez Franziskanergasse na cmentarz św. Piotra i na plac Kapituły. Naprzeciw, po prawej stronie, w archiwum diecezjalnym, przechowywane są cenne rękopisy „Cichej nocy“. W katedrze po lewej stronie od wejścia stoi chrzcielnica, w której chrzczonych było wielu znanych salzburczyków, m.in. W.A. Mozart i 36 lat później Joseph Mohr. Z katedry niedaleko jest do Salzburg Museum w Nowej Rezydencji.
- Słynne Salzburskie Kuranty grają 24 grudnia o 7.00, 11.00 i 18.00 melodię „Cichej nocy“. W kościołach podczas pasterki śpiewana jest tradycyjnie oryginalna wersja kolędy.
Opactwo św. Piotra w Salzburgu © SalzburgerLand Tourismus / Salzburg, Kathrin Gollackner
